Қазақстанда және әлемде сот сараптамасында цифрлық технологияларды қолдану: перспективалар мен сын-қатерлер

Адам өмірінің барлық саласын қамтыған жалпы цифрландыру қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша дәлелдерді жинау және зерттеу үдерістеріне, әсіресе криминалистика және сот-сараптамалық қызмет салаларына арнайы ғылыми білімдерді қолдану арқылы енгізілуде. Бұл мақалада компьютерлік қыл мыстардың түрлері және олардың көрініс табатын салалары, сонымен қатар жаңа дәлел түрі – «цифрлық» дә лелдер, атап айтқанда, «цифрлық іздің» пайда болуы қарастырылады. Мақалада цифрлық іздер мен олар дың тасымалдаушылардың категориялары талданады. Сондай-ақ, мақалада Қазақстанда 2022–2023, 2023– 2024  жылдар  аралығында  ақпараттық-коммуникациялық  технологияларды  пайдалану  арқылы  жасалған қыл мыстардың өсуіне мониторинг жүргізіліп, мұндай қылмыстардың жылдан-жылға артып келе жатқанын көрсететін нақты мәліметтер келтірілген. Киберқылмыстардың санының көбеюін, олардың қарқынды өсуін, жаңа «цифрлық» дәлелдер түрлерінің пайда болуын ескере отырып, мақалада компьютерлік құралдар мен жүйелерді  зерттеуге  арналған  нақты  шаралар  ұсынылады.  Онда  цифрлық  іздердің  криминалистикалық анық тамасы,  олардың  түрлері  мен  жинау  әдістері,  цифрлық  базаларды  Қазақстанда  және  халықаралық дең гейде қолдануға мүмкіндік беретін нормативтік реттеу және біріздендіру ұсынылады. Сонымен қатар, цифрлық іздерді тиімді есепке алу мақсатында сот-сараптамалық және криминалистикалық салаларды цифр ландыруды, оларды бірыңғай АІЗЖ (Автоматтандырылған ақпараттық-іздеу жүйелері) жүйесіне біріктіру ша ралары ұсынылады (криминалистикалық және сот-сараптамалық мақсаттағы АІЗЖ).

1. 1948 jylğy Adamnyñ jalpyğa bırdei Deklarasiacy - 217A (III) // BŪŪ Bas assambleiasynda qabyldanğan 10 jeltoqsan 1948 jyly. 325 p. (In Kazakh).

2. URL: https://www.dissercat.com/content/pravovye-osnovy-kriminalizatsii-torgovli-lyudmi-v-ugolov-nom-zakonodatelstve-respubliki-kazak. (In Kazakh).

3. Qazaqstandağy adam saudasy: 2022 jyldağy jarty jyldyq derekterı. URL: https://kz.usembassy.gov/ru/tip-report-2022/- (qaralğan künı: 18.11.2022). (In Kazakh).

4. Qazaqstan adamdar saudasyndağy tırı tauarğa qandai qatysy bar. URL: https://forbes.kz/process/ejegodno_v_kazahstane_registriruetsya_okolo_100_ugolovnyih_del_po_torgovle_lyudmi/ - (qaralğan künı: 18.11.2022). (In Kazakh).

5. Doklad po torgovle ljud'mi v Kazahstane za 2022 god. URL: https://kz.usembassy.gov/ru/tip-report-2022/ (қaralғan kүnі: 18.11.2022). (In Russian).

6. Ağybaev A.N. (2015) Qazaqstan Respublikasynyñ Qylmystyq kodeksıne tüsınıkteme. Jalpy jäne Erekşe bölıkter. Almaty: Jetı-Jarğy, 741 p. (In Kazakh).

7. Гайдаш О.В. Феномен цифрового следа в современном обществе, вестник магистратуры. – 2020. – № 6(105). – С. 11.

8. Казинформ. URL: https://www.inform.kz/ru/za-7-mesyacev-2022-goda-v-rk-zaregistrirovano-11-tys-internet-prestupleniy_a3967587

9. Мир финансов. URL: https://wfin.kz/publikatsii/kazakhstan-v-tsifrakh/91787-v-kazakhstane-rastjot-chislo-kiber-prestuplenij.html

10. Курсив. URL: https://kz.kursiv.media/2023-07-17/lnsh-raskryvaemost/

11. URL: https://www.ptsecurity.com/ru-ru/research/analytics/aktualnye-kiberugrozy-v-stranah-sng-2023-2024/

12. Holt T.J., Bossler A.M. Cybercrime in Progress. Routledge, 2019.

13. European Commission. General Data Protection Regulation. 2016.

14. Home Office Digital. Digital Evidence Vault Initiative. UK, 2020.

15. Australian Cyber Security Centre. National Cyber Security Strategy. 2021.