Жасанды интеллект дәуіріндегі зияткерлік құқықтарды қорғау: қазақстан тәжірибесі және әлемдік практика

Жасанды интеллекттің (AI) қарқынды дамуымен белгіленген цифрлық ғасырға ену, әсіресе зият керлік меншікті қорғау саласында жаңа міндеттер қояды. AI шығармашылық пен инновацияның жаңа мүм кіндіктерін, сонымен қатар авторлық құқықты бұзудың, патентті қорғаудың және зияткерлік меншіктің басқа нысандарының бұрын-соңды болмаған тәуекелдерін тудырады. Зерттеудің негізгі мақсаты – АИ-нің қарқынды дамуы жағдайында зияткерлік меншік құқықтарын қорғаудың құқықтық тетіктерін жан-жақты тал дау, қазақстандық құқық жүйесіне баса назар аудару және халықаралық тәжірибені салыстырмалы тал дау. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы өзекті және жеткіліксіз зерттелген проблеманы – АИ контекстінде зияткерлік меншік құқықтарын қорғауды терең талдауда жатыр. Зерттеу цифрлық ортада зияткерлік меншікті құқықтық реттеудің теориялық тұжырымдамаларын дамытуға ықпал етеді. Зерттеу барысында нормативтік құқықтық актілерді талдау, салыстырмалы және доктриналық талдауды біріктіретін кешенді тәсіл қолданылды. Толық зерттеу жүргізгеннен кейін заңнамадағы кейбір проблемалар анықталды, атап айтқанда, АИ-ге қа тысты іргелі тұжырымдамалардың жоқтығы. Авторлардың пікірінше, АҚШ-тың халықаралық тәжірибесін, заңнамасын да, сот тәжірибесін де егжей-тегжейлі зерделеу қажет. Зерттеудің практикалық маңыздылығы Қазақстан Республикасындағы заңнамалық базаны және құқық қолдану тәжірибесін жетілдіру бойынша заң шығарушыларға, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне және бизнес өкілдеріне нақты ұсыныстар әзірлеуден тұрады. Зерттеу нәтижелері зияткерлік меншік құқығын бұзу тәуекелдерін азайтуға, инновация ларды ынталандыруға және елдегі AI индустриясын дамыту үшін қолайлы жағдай жасауға көмектеседі.

1. Об утверждении Концепции развития искусственного интеллекта на 2024–2029 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 июля 2024 года № 592. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2400000592 (дата обращения: 05.03.2025)

2. Закон Республики Казахстан от 10 июня 1996 года № 6-I «Об авторском праве и смежных правах». URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z960000006_ (дата обращения: 05.03.2025)

3. Болотаева О.С. Искусственный интеллект и право интеллектуальной собственности // Право и государство: теория и практика. – 2023. – № 10(226). –С. 309–311.

4. Морхат П.М. Право интеллектуальной собственности и искусственный интеллект: научная монография. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2018. – 121 с.

5. Давтян А.М., Абраамян А.А. (Не)искусственный интеллект: вопросы права интеллектуальной собственности в контексте взаимодействия с ИИ // Семнадцатая годичная научная конференция. Социально-гуманитарные науки. Часть II. Право. – 2024. – С. 103–114.

6. Ghidini G. Diverging Approaches to Intellectual Property and a Reform Proposal Prompted by AI. Grur International. 2025, no. 74(5), pp. 416–429.

7. Aufderheide P., Jaszi P. Reclaiming Fair Use: How to Put Balance Back in Copyright. University of Chicago Press. 2018. DOI: 10.7208/chicago/9780226374222.001.0001 (accessed: 13.03.2025)

8. Гражданский кодекс Республики Казахстан от 1 июля 1999 года № 409. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K990000409_ (дата обращения: 14.03.2025)

9. OpenAI. ChatGPT. URL: https://chat.openai.com (accessed: 05.04.2025)

10. Досье на проект Закона РК «Об искусственном интеллекте». URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34868071 (дата обращения: 18.04.2025)

11. Кайратулы А. Искры восточных склонов: в Казахстане выдали первое авторское свидетельство на графический роман, созданный с помощью ИИ // Forbes Kazakhstan. – 2023. – 19 окт. URL: https://forbes.kz//life/obshchestvo/v-kazahstane-vpervyie-zaregistrirovali-avtorskoe-pravo-na-graficheskiy-roman-sozdannyiy-ii/ (дата обращения: 15.06.2025)

12. Артыкова А. Искусственный интеллект и авторское право: первый шаг в Казахстане // Казахстанская правда. – 2023. – 19 окт. URL: https://kazpravda.kz/n/iskusstvennyy-intellekt-i-avtorskoe-pravo-pervyy-shag-v-kazakhstane/ (дата обращения: 15.06.2025)

13. Апелляционный суд отменил запрет Яндекс такси в Казахстане // KazTAG. – 2021. – 5 июля. URL: https://kaztag.kz/ru/news/apellyatsionnyy-sud-otmenil-zapret-yandeks-taksi-v-kazakhstane (дата обращения: 15.06.2025)

14. Искусственный интеллект помогает судьям Казахстана // Prosud.kz. – 2023. – 27 февр. URL: https://prosud.kz/news/iskusstvennyy-intellekt-pomogaet-sudyam-kazakhstana (дата обращения: 17.06.2025)

15. Quintais João Pedro. Generative AI, copyright and the AI Act // Computer Law and Security Review. 2025, 56. art., no. 106107.

16. United States Copyright Office. Zarya of the Dawn: registration decision letter. 2023. URL: https://www.copyright.gov/docs/zarya-of-the-dawn.pdf (accessed: 15.06.2025)

17. NYT подала в суд на OpenAI и Microsoft за обучение чат-ботов на ее статьях. URL: https://forbes.kz/news/newsid_315310 (дата обращения: 16.06.2025)

18. Художники подали в суд на Stability AI и Midjourney из-за обучения алгоритмов на их изображениях. URL: https://forklog.com/news/ai/hudozhniki-podali-v-sud-na-stability-ai-i-midjourney-iz-za-obucheniya-algoritmov-na-ih-izobrazheniyah (дата обращения: 18.06.2025)

19. Творцы нового времени: как дизайнер защищает права на созданную с помощью ИИ картинку. URL: https://www.forbes.ru/society/522528-tvorcy-novogo-vremeni-kak-dizajner-zasisaet-prava-na-sozdannuu-s-pomos-u-ii-kartinku (дата обращения: 12.06.2025)

20. South China Morning Post. Beijing prosecutors charge suspect for using AI to plagiarise artworks, first such case in China // SCMP.com. 2024. – 25 марта. URL: https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3250086 (accessed:15.06.2025)