Қазақстан Республикасындағы заң шығару қызметінің нормативтік құқықтық негізін талдау: проблемалар, қайшылықтар және жетілдіру жолдары

Мақалада Қазақстан Республикасындағы заң шығару қызметінің қолданыстағы нормативтік құқықтық базасына жан-жақты талдау жүргізілген. Авторлар норма шығару процесін реттейтін негізгі заңнамалық актілерді зерттейді, ішкі қайшылықтарды, олқылықтарды және институционалдық кедергілерді анықтайды. Заңнамалық жүйенің тиімді мемлекеттік басқару қағидаттарына сәйкестік дәрежесін бағалауға ерекше назар аударылды. Сонымен қатар, норма шығаруды, цифрландырудың ағымдағы жай-күйі, негізгі сын-қатерлер – құқықтық, этикалық және техникалық, сондай-ақ заңнаманы талдауды, әзірлеуді, қоғамдық талқылауды және мониторингті автоматтандыру үшін жасанды интеллектті (ЖИ) қолдану перспективалары қаралады. Зерттеу нәтижелері бойынша анықталған мәселелерді жою және заң шығару процесінің сапасын арттыру бойынша нақты ұсыныстар, атап айтқанда Қазақстандағы заң шығару процесін трансформациялаудағы жасанды интеллектті (ЖИ) қоса алғанда, цифрлық технологияларды енгізу, ашық басқару және адам құқықтарын қорғау қағидаттарын ескере отырып, ЖИ интеграциясы бойынша ұсыныстар ұсынылды. Ұсынылған ұсынымдар елдің құқықтық жүйесін жетілдіруге, оның ішкі және сыртқы ортаның өзгеруіне бейімделуін арттыруға, сондай-ақ азаматтардың мемлекеттік билік институттарына деген сенімін нығайтуға бағытталған.

1. «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» Мемлекет Басшысының 2019 жылғы 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы. URL: https://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy (өтініш берілген күн: 21.04.2025)

2. «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» Мемлекет басшысы 2024 жылғы 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K24002024_1 (өтініш берілген күн: 21.04.2025)

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_ (өтініш берілген күн: 22.04.2025)

4. Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 16 қазандағы № 2529 Конституциялық заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z950002529_ (өтініш берілген күн: 22.04.2025)

5. Құқықтық актілер туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V ҚРЗ. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000480 (өтініш берілген күн: 22.04.2025)

6. Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Регламенті. Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің 1996 жылғы 8 ақпандағы Қаулысы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/B960000003_ (өтініш берілген күн: 23.04.2025)

7. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Регламенті. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының 1996 жылғы 8 ақпандағы Қаулысы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/B960000002_ (өтініш берілген күн: 23.04.2025)

8. Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы № 2688 Конституциялық заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z950002688_ (өтініш берілген күн: 23.04.2025)

9. Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы N 148 Заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000148_ (өтініш берілген күн: 25.04.2025)

10. Реттеушілік әсерді талдауды жүргізу және пайдалану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 30 қарашадағы № 748 бұйрығы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1500012517 (өтініш берілген күн: 25.04.2025)

11. Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 15 қазандағы № 674 Жарлығы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U2100000674 (өтініш берілген күн: 21.04.2025)

12. Ақпаратқа қол жеткізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 16 қарашадағы № 401-V ҚРЗ. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000401 (өтініш берілген күн: 25.04.2025)

13. Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне нормашығармашылықты жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 12 наурыздағы № 15-VII ҚРЗ. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z2100000015 (өтініш берілген күн: 27.04.2025)

14. «Ашық НҚА» порталы. Заң жобаларын жария талқылау. URL: https://egov.kz/cms/kk/articles/open-legalacts (өтініш берілген күн: 27.04.2025)

15. Нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу, келісу және мемлекеттік тіркеудің қағидалары. Қазақстан Республикасы Әділет министрінің м.а. 2023 жылғы 5 шiлдедегi № 464 бұйрығы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2300033048 (өтініш берілген күн: 01.05.2025)

16. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 15 сәуірдегі № 88-V Заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1300000088 (өтініш берілген күн: 01.05.2025)

17. Волков В.В. «Слышащее государство» в законотворческом процессе. – 2021. URL: https://zanmedia.kz/slyshashhee-gosudarstvo-v-zakonotvorcheskom-protsesse/59469/?utm_source (дата обращения: 02.05.2025)

18. Кусаинова И. Что не так с казахстанскими законами и почему многие о них ничего не знают. – 2024. URL: https://inbusiness.kz/ru/news/stabilnost-zakonov-i-prozrachnost-zakonoproektov-minyust-hochetzainteresovat-narod?utm_source (дата обращения: 02.05.2025)

19. Доступ ограничен: обсуждать проекты НПА теперь почти невозможно. – 11.04.2025. URL: https://inbusiness.kz/ru/last/dostup-ogranichen-obsuzhdat-proekty-npa-teper-pochti-nevozmozhno?utm_source (дата обращения: 02.05.2025)

20. Ашық нормативтiк құқықтық актiлердiң интернет-порталында заңға тәуелді нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларын орналастыру және жария талқылау қағидаларын бекiту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің м.а. 2021 жылғы 30 қыркүйектегі № 849 бұйрығы. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100024634 (өтініш берілген күн: 21.04.2025)