Азаматтық-құқықтық мәмілелер алаяқтық жасау құралы ретінде

Мақалада азаматтық-құқықтық мәмілелер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабында көрсетілген алаяқтықтың құралы ретінде жиі қолданатын жағдайлар қарастырылады. Атап айтқанда, кәсіпкерлік қызмет саласындағы алаяқтықтың аражігін ажырату және шарттық міндеттемелерді орындамау немесе тиісінше орындамау мәселелері көтеріліп, оларды дұрыс шешудің тиімді жолдары іздестіріліп, нақты ұсыныстар жасалады. Зерттеу барысында азаматтық-құқықтық мәмілелер алаяқтық жасаудың тәсілдері ретінде анықталып, алаяқтықтың азаматтық-құқықтық қатынастармен тығыз байланыс мәселелері көтерілді. Тақырыптың өзектілігі, шын мәнінде кәсіпкерлікпен айналыспай, алайда, бөтеннің мүлкін жымқыру мақсатында алаяқтар тауарларды сату, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету туралы азаматтық құқықтық мәмілелер жасау арқылы жәбірленушілерді алдап, олардың сенімін теріс пайдаланып, өздерін алаяқтық үшін көзделген қылмыстық жауаптылықтан жалтаруында. Бөтеннің мүлкін азаматтық-құқықтық мәмілелер жасасу арқылы заңсыз құқықтық иемдену, алаяқтардың меншік иесін алдап, оның сенімін қылмыстық ойын жүзеге асыру үшін теріс пайдалану оқиғалардың көбеюіне қарамастан, қазіргі таңда азаматтардың алаяқтық туралы арызы не хабары тіркелмеген, олардың негізінде ҚР ҚК-нің 190 бабымен қылмыстық істер ашылмаған және тергелмеген күйінде қалып отыр. Жұмыста шарттық міндеттемелерді орындамау немесе тиісінше орындамау бойынша азаматтық істердің және алаяқтық бойынша қылмыстық істердің сот тәжірибесі зерделенді. Қылмыстық қудалау органдары мен сот қызметінде жіберілетін қателіктер көрініс алды. Сот-тергеу тәжірибесін жақсарту және қылмыстық қудалау органдары мен сот қызметінің тиімділігін арттыру үшін ұсынымдар әзірленді.

1. 2018–2024 жылдар кезеңіндегі Қазақстан Республикасындағы қылмыстың жай-күйі туралы статистикалық деректер. Құқық қорғау органдары қызметінің негізгі көрсеткіштері туралы ақпарат. Қол жетімділік «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесімен қамтамасыз етілген. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P170000006S (өтініш берілген күн: 25.05.2025)

2. Алаяқтық туралы істер бойынша сот практикасы. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 29 маусымдағы № 6 нормативтік қаулысы. URL: https://qamqor.gov.kz/crimestat/indicators (өтініш берілген күн: 25.05.2025)

3. Setiawan C.E., Suwarti Nam Rumkel Analysis of Fraud in Civil on Agreements Resulting in Default // Jornal of Social Science. 2021, no. 2(6), pp. 760–770.

4. Egzonis Hajdari, Fulya Erlüle. Elements, Types and Consequences of Fraud according to Obligation Law – A comparative approach between legislation in Turkey and Kosovo // International Comparative Jurisprudence. 2018, no. 4(2), pp. 163–177.

5. Киселева И.А. Критерии разграничения мошенничества в сфере предпринимательской деятель ности и гражданско-правового деликта // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. – 2013. – № 3(2). – С. 87–90.

6. Шумов Р.Н. Мошенничество в сфере аренды жилья // Юрист. – 2003. – № 3. – С. 35–40.

7. Қылмыстық-процестік кодекс. Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V ҚРЗ заңы. Қол жетімділік «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесімен қамтамасыз етілген. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000231 (өтініш берілген күн: 25.05.2025)

8. Смаилова И.М. вопросу о межотраслевой конкуренции уголовного и гражданского законода тельства при квалификации мошенничества // Вестник Института законодательства Республики Казахстан. – 2012. – № 3(27). – С. 170–175.

9. Азаматтық кодекс. Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII заңы. Қол жетімділік «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесімен қамтамасыз етілген. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_ (өтініш берілген күн: 25.05.2025)

10. Азаматтық процестік кодекс. Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V ҚРЗ заңы. Қол жетімділік «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесімен қамтамасыз етілген. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377 (өтініш берілген күн: 26.05.2025)

11. «О внесении изменений в Уголовный кодекс Российской Федерации и Уголовно-процессуальный кодекс Российской Федерации по вопросам совершенствования оснований и порядка освобожде ния от уголовной ответственности»: Федеральный закон от 03.07.2016 N 323-ФЗ. Доступ предоставлен информационно-поисковой системой «Консультант Плюс». URL: https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_200696/ (дата обращения: 26.05.2025)

12. Решение Алатауского районного суда города Алматы от 10 мая 2023 года по гражданскому делу № 7575-23-00-2/621 о взыскании денежных средств: судебные акты. Доступ предоставлен единым окном «Судебный кабинет» для доступа к электронным сервисам судебных органов Республики Казахстан. Режим доступа: для зарегистрированных пользователей. URL: https://office.sud.kz/new/ (дата обращения: 30.05.2025)

13. Кусаинов Д.Ш. Особенности первоначального этапа расследования мошенничества в сфере жилищных отношений // Вестник института законодательства Республики Казахстан. – 2015. – № 1(37). – С. 122–127.

14. Азаматтық процестік кодекс. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі N 411 Заңы. Қол жетімділік «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесімен қамтамасыз етілген. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K990000411_ (өтініш берілген күн: 30.05.2025)

15. Определение Жетысуского районного суда города Алматы от 17 октября 2023 года по гражданскому делу № 7515-23-00-2/2294 о возвращении искового заявления: судебные акты. Доступ предоставлен единым окном «Судебный кабинет» для доступа к электронным сервисам судебных органов Республики Казахстан. Режим доступа: для зарегистрированных пользователей. URL: https://office.sud.kz/new/ (дата обращения: 30.05.2025)

16. Алматы қаласы Алатау аудандық сотының 2023 жылғы 30 қазандағы № 7575-23-00-1/225 қылмыстық ісі бойынша үкімі: сот актілері. Қол жетімділік «Сот кабинеті» Қазақстан Республикасы сот органдарының электрондық сервистеріне қол жеткізуге арналған бірыңғай терезесімен қамтамасыз етілген. Кіру режимі: тіркелген қолданушылар үшін. URL: https://office.sud.kz/new/ (өтініш берілген күн: 30.05.2025)