Құқықтық жүйе үшін барлық элементтердің тиімді қызмет етуі өте маңызды. Мақала қазақстандық қоғамдағы құқықтық менталитет, құқықтық мәдениет, құқықтық сана, құқықтық менталитетті қалыптас- тырудағы құқықтық тәрбиелеудің маңыздылығы мәселелерін зерттеуге арналған. Азаматтардың құқықтық мәдениеті, құқықтық санасының төмендігі тұтастай қоғамның құқықтық мәдениетінің әлсіреуі мен құқықтық жүйенің тұрақсыздығына әкеп соғады. Мақалада құқықтық мәдениет, құқықтық сана және құқықтық мен- талитет, құқықтық тәрбиелеу ұғымдары, өзара әсері, маңызды элементтері, өзара әсері зерттелді. Осы құ- қықтық құбылыстардың өзара әсерін зерттеудің қажеттілігі қазақстандық қоғамда құқықтық сана және құқықтық мәдениет деңгейін жаңа деңгейге көтеруге өз септігін тигізеді. Құқықтық сана, құқықтық мәдениет және құқықтық менталитет мәселелері қоғамдағы азаматтардың менталдық ерекшеліктерін, олардың ортақ қалыптасқан құндылықтар жүйесін ескере отырып, кешенді түрде қарастырылуы қажет. Бұл ұлттық құқықтық ғылымның маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Зерттеу нәтижесі ұлттық құқықтық жүйесінің қазіргі жағдайын талдау, құқықтық мәдениет, құқықтық сана және құқықтық менталитеттің бүгінгі тұрғыдан дамыту, терең түсіну бағыттары мен шараларын әзірлеу болып табылады.

Бұл мақалада Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны цифрландыруды құқықтық реттеу туралы мәселе қаралды. Автор жаңа технологияларды дамыту және іске асыру жағдайындағы экологиялық проблеманың, цифрлық экологиялық қауіпсіздіктің және цифрлық экожүйенің қазіргі жай-күйін талдайды. Сондай-ақ, аймақтық деңгейде экологиялық қауіпсіздікті цифрландыру бағдарламаларын жүзеге асыруда Ресей Федерациясының халықаралық тәжірибесі мен тәжірибесі талданады. Қазіргі заманғы экологиялық проблемалар, еліміздің әртүрлі аймақтарындағы және бүкіл әлемдегі экологиялық дағдарыс цифрлық экология мен заңдылықты қолданатын жаңа шешімдер іздеуді қажет етеді. 2021 жылы Қазақстан Республикасының жаңа экологиялық кодексі қабылданғаннан кейін ел қоршаған ортаның жай-күйін реформалауға бағыт алды және мұнда цифрлық экология мен заңдылықты пайдалануды қоса алғанда, ақылға қонымды шешімдер қабылдау талап етіледі. Цифрлық трансформация деректерді қорғау мен қауіпсіздікке, ақпараттық технологияларға, техникалық дизайнға, жауапкершілік пен реттеу мәселелеріне әсер етеді. Сондықтан қоршаған ортаны цифрландыруды құқықтық реттеуді жан-жақты зерттеу және оның қолжетімділігін қамтамасыз ету, экологиялық ақпарат қорларын сақтаудың цифрлық платформаларын құрудың тұжырымдамалық негіздерін, құқықтық тетіктерін, цифрландыру проблемаларын және қоршаған ортаны қорғаудың киберқауіпсіздігін зерделеу өте қажет.

Бұл зерттеу криптовалютаның бір түрін-стейблкоиндерді құқықтық реттеуге арналған. Мақалада құқықтық табиғат, мәні, сондай-ақ стаблкоиндерге қатысты салыстырмалы түрде шектеулі сот практикасы қарастырылады. Стейблкоиндар – бұл цифрлық активтер, олар көбінесе алгоритмдер мен нарықтық механизмдер арқылы кейбір негізгі активтерге немесе активтер қоржынына қатысты тұрақты құнды сақтауға арналған. Тұрақты монеталарды реттеу олар ұсынылатын және қолданылатын юрисдикцияға, сондай-ақ қарастырылып отырған тұрақты монетаның ерекшеліктеріне байланысты өзгеруі мүмкін. Жалпы алғанда, айырбастау құралы, құндылық сақтаушысы немесе есеп айырысу бірлігі ретінде жұмыс істеуге арналған тұрақты монеталар ақшаны жылыстатуға қарсы талаптар (AML) және «өз клиентіңізді біліңіз» (KYC) сияқты қаржылық реттеу талаптарына, сондай-ақ лицензиялау және есеп беру міндеттемелеріне сәйкес келуі мүмкін. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында бағалы қағаздар ретінде жіктелген тұрақты монеталарды бағалы қағаздар және биржалар жөніндегі комиссия (SEC) реттей алады, ал тауарлар болып саналатын тұрақты монеталарды тауар фьючерстерінің сауда комиссиясы (CFTC) реттей алады. Сонымен қатар, кейбір стаблкоиндер «ақшалай қызмет көрсету бизнесінің» бір түрі ретінде қарастырылуы мүмкін және қаржылық қылмыс желісінің (FinCEN) реттеуіне жатады [1]. Еуропалық Одақта тұрақты монеталар ЕОның қайта қаралған төлем қызметтері туралы директивасына (PSD2) және алдағы цифрлық қаржыландыру стратегиясына сәйкес реттелуі мүмкін [2]. Тұрақты монеталардың нормативтік-құқықтық базасы тез дамып келе жатқанын және белгілі бір тұрақты монетаға қойылатын нақты талаптар бірқатар факторларға, соның ішінде тұрақты монетаның құрылымына, ол ұсынылатын нақты құқықтық юрисдикцияға (юрисдикцияға) және оның әдісіне байланысты болуы мүмкін екенін ескеру маңызды. Осылайша, стейблкоиндерді реттеудегі елдердің әртүрлі тәсілдері бұл мәселені құқықтық тұрғыдан зерттеу қажеттілігін тудырды.

Мақалада заң негізінде танылған немесе болашақта танылуы мүмкін болатын мұрагерлер арасында мұраны бөлініске салуға қатысты даулар сараланды. Сонымен қатар, мұра қалдырушының өсиеті негізінде туындайтын және ықтималды түрде келешекте пайда болу мүмкіншілігі бар өзге де мұрагерлік құқықтық даулар қарастырылды. Сонымен қатар, заңмен айқындалған мұраны бөлу шарттары мен тәртібіне байланысты құқықтық қатынастардың жеке дара түсініктері мен ерекшеліктері зерттелді. Онымен қоса, олардың теориялық және практикалық кешеніндегі құқықтық, ұйымдастырушылық реттелуінде қолданылатын құқықтық механизмдер жүйесінің кешені зерделенді. Мұраны бөліске салған сәтте осы құқықтық қатынасқа тараптармен қатар нотариаттық қызметті көрсетуге заңмен бекітілген нотариаттардың құқықтық мүмкіншілігі мен олардың дау мәселесіндегі орны мен рөлі қарастырылды. Мұрагерлік құқықтық даулардың тараптарын ымыраға келтіруде сот жүйесіне баламалы мемлекеттің араласуынсыз өтетін татуластыру тәсілдерінің ішінде медиация рәсімінің әдіс-тәсілдер жүйесін қолдану шарттарының құқықтық мүмкіншілігі, медиация рәсімі негізінде жасалған тараптардың медиативтік келісімінің құқықтық жазықтықтағы танылу дәрежесі мен деңгейі сараланып талданды. Сондай-ақ, мұрагерлік дауларға қатысты тараптардың құқықтық мәртебесі, олардың заңды мүдделері мен құқықтық талаптарының келіспеушіліктерін оңтайландыру үшін медиация рәсімін қолдануында кездесетін практикалық кемшіліктер, рәсімге қатысты салалық заңдағы кемшіліктерді аңықтауға мүмкіндіктер беретін ресми статистика және салааралық заңнамадағы аңықталынған олқылықты тұстар зерделенді.

Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын дұрыс қорғау үшін арнайы ғылыми білімді пайдаланудың маңызы зор. Судья, прокурор, адвокат сот процесінде құқықтық білімдерін білдіреді, ал құқықтық салада туындаған қайшылықтарды өздерінің кәсіби білімдері тұрғысынан шешеді және бағалайды. Сонымен бірге ғылымның, техниканың, өнердің немесе қолөнердің белгілі бір саласында арнайы білім қажет болса, білімді адамдардың білімі қажет. Олардың іс-әрекеттерін дәлелдемелік бағалаудың маңыздылығына байланысты олардың құқықтық мәртебесін және маманның сот талқылауына қатысу мүмкіндіктерін түсіну маңызды. Осыған байланысты ғылыми зерттеудің мақсаты маманның дәлелдеу процесіне қатысу түріндегі арнайы білімді қолданудың қазіргі жағдайын, оның қызметінің ұйымдық-әдістемелік негіздерін құқықтық реттеу ерекшеліктерін зерттеу болып табылады. Авторлар арнайы білімді қолданудың екі формасының (сарапшы және маман) құқықтық мәртебесі, функциялары бойынша «конвергенция» процесін көрсетеді, бұл оларды қолдану тәжірибесінде проблемалық жағдайларды тудырады. Авторлар зерттеу процесінде ғылыми модельдеу, салыстырмалы талдау және формальды логика әдістерін қолданды. Нәтижесінде авторлар арнайы білімді қолданудың екі формасының айырмашылығы туралы өзіндік көзқарасын қалыптастырды, заң тәжірибесінің талаптарына сәйкес сот-сараптама қызметін оңтайландыруды ұсынды. Зерттеудің құндылығы авторлардың маманның сот талқылауына қатысуына байланысты проблемаларды шешудің дербес жолдарын ұсынғанында, оның Қазақстан Республикасының іс жүргізуіне қатысуының өзекті мәселелерін атап көрсеткенінде.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі заңды күшіне еніп, қылмыстық сот ісін жүргізуде қолданылғаннан бері соңғы бірнеше жыл ішінде оған көптеген толықтырулар мен өзгерістер енгізіліп, сот өндірісінің жетілдірілуіне ықпал етті. Бұл ретте ғылыми зерттеулер мен қылмыстық іс жүргізуді одан әрі жетілдіру үшін бай дереккөз болып табылатын елеулі эмпирикалық массив қалыптасты. Тәжірибе көрсеткендей, қылмыстарды тергеп-тексеру процесінде жауап алу ең көп таралған тергеу әрекеті болып табылады. Елімізде жыл сайын орта есеппен 150 мың қылмыс тіркеледі. Әрбір қылмыстық іс бойынша ондаған, кейде тіпті жүздеген азаматтар: жәбірленушілер мен куәгерлер, күдіктілер мен айыпталушылардан жауап алынады. Арнайы ғылыми білімді пайдалана отырып, заттай дәлелдемелерді зерттеудегі табыстарға қарамастан, жауап алу кезінде алынған азаматтардың айғақтары тергелетін оқиға, оған қатысушылар және қылмыс жасауға ықпал еткен мән-жайлар туралы дәлелдеудің негізгі көзі болып қала береді. Мақалада тергеу әрекетінің кең тараған, сонымен қатар күрделі түрінің бірі ретінде жауап алудың түсінігі мен жіктелуі қарастырылған. Оның тиімділігі бір бүтіннің екі құрамдас бөлігіне дейін қысқартуға болатын бірқатар объективті және субъективті факторлардан тұрады: заңды қатаң сақтау және тергеушінің кәсіби шеберлігі, оның ішінде оның тактикалық және криминалистикалық білімі мен дағдысы.

Бәсекелестік ұғымы барлық халықтарға белгілі және қоғам өмірінің барлық салаларына тән. Бәсекелестік мәселелері әсіресе кәсіпкерлікке тән. Алайда, қазіргі заманғы құқықтық Доктрина мен заңнама бұл құбылысты «бәсекелестік еркіндігі»деп біледі. Нарықты жаулап алу күресуші тараптар үшін өмір сүру және өркендеу мәселесі болып табылады. Осыдан бәсекелестіктің әртүрлі әдістері, соның ішінде, өкінішке орай, жосықсыз әдістер шығады. Әрине, заң шығарушы жосықсыз бәсекелестік қаупіне қарсы тұра алмайды. Бірақ рұқсат етілгенді рұқсат етілмегеннен бөлетін шекараны қалай анықтауға болады; бәсекелестік техникасын рұқсат етілген және тыйым салынған деп танудың жалпы критерийі қайда? Міне, заңгерлердің теориялық ойы мен монополияға қарсы және сот органдарының тәжірибесі бұрын және қазіргі уақытта жауап іздейтін сұрақтар. Шынында да, бәсекелестік еркіндігінің ізделетін шегі қайда? Осы сұрақтарға жауаптарды біз отандық заңнамада және шет елдердің заңнамаларында монополияға қарсы құқықтық реттеуді дамытудың тарихи бөлінісінде іздейтін боламыз. Толыққанды салыстырмалы-құқықтық талдау жүргізу үшін біз ғылыми танымның жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістерін кеңінен қолданатын боламыз. Ғылыми зерттеудің тақырыбы мен пәнін ескере отырып, зерттеудің салыстырмалы-құқықтық әдісі барлық жерде қолданылатын болады. Алынған тұжырымдар құқық қолдану практикасында, жол берілетін бәсекелестіктің шегін айқындау кезінде пайдалы болуы мүмкін, бұл кейде монополияға қарсы заңнаманы бұзуға әкеп соқтыратын Қазақстан Республикасы ұлттық заңнамасының кейбір нормаларын кеңінен түсіндірумен қиындатылады, оның ішінде.

Мақалада «Ресей Федерациясындағы пробация туралы» заңды талқылау мен қабылдаудың кейбір аспектілері сипатталған. Ресей Федерациясының Мемлекеттік Думасына ұсынылған заң жобасы мен қабылданған заңның мәтініне салыстырмалы талдау жүргізіледі және бірқатар өзгерістер атап өтілмек: ішкі істер органдарына ішкі істер органдарымен өзара іс-қимыл жасау міндеті жүктелді, атқарушылық пробацияны қолдану бойынша қылмыстық-атқару инспекциялары; пенитенциарлық пробацияға жататын адамдардың міндеттерінің тізбесі қысқартылды; және т.б. Мақала авторлары заң жобасын талқылау кезінде 2021–2022 жылдарға ерекше назар аударған кейбір мәселелер атап өтілді: пробацияның мақсаты ретінде қылмыстың алдын алу, сотталғандарды түзеу, пробацияның үш түріне (атқару, қылмыстық атқару және соттан кейінгі) пенитенциарлық) және оларды жүзеге асыру механизмі, оның ішінде пробация субъектілерінің, қоғам өкілдерінің және ол қолданылатын тұлғалардың құқықтары мен міндеттерінің тізбесі арқылы және т.б. Бұл заңның қабылдануы сотталғандардың, жазаны атқарушы мекемелер мен органдардың, қоғам өкілдерінің және қылмыстық-атқару-құқықтық қатынастардың басқа да қатысушыларының өзара іс-қимылының жаңа негіздері ретінде пробация шараларына байланысты қылмыстық-атқару құқығының пәнін іс жүзінде кеңейтті. Қылмыстық-атқару заңнамасын дамытудың одан әрі бағыттары теориялық және қолданбалы проблемалардың болуына байланысты екені атап өтіледі: пробация мақсаттары мен қылмыстық-атқару заңнамасы мақсаттарының арасындағы айырмашылық, сондай-ақ оларға қолжеткізудібағалау критерийлерінің белгісіздігі; сотталғандар мен пробацияға жататын адамдардың құқықтық жағдайының сәйкес келмеуі; табиғи зілзалалар, төтенше немесе соғыс жағдайы енгізілген жағдайларда пробациялық бақылау шараларын қолдану; т.б.